ثابت بودن سرمایه شرکت مهمترین شاخصه آن تلقی می گردد و تضمینی جهت تسویه حساب طلبکاران محسوب می گردد و ازاینرو شرکا مجاز به برداشت سرمایه ، کاستن یا افزودن آن نمی باشند گرچه ممکن است بواسطه نوسانات اقتصادی و بحران های مالی ، سرمایه شرکت در طول حیاتش دچار تغییراتی گردد و سرمایه اولیه افزایش یا کاهش یابد. پیشنهاد هیات مدیره جهت تغییر سرمایه اعم از افزایش یا کاهش آن ، باید 45 روز قبل از برگزاری مجمع عمومی اضطراری ، تسلیم بازرس یا بازرسان شرکت گردد. پیشنهاد هیات مدیره مورد بررسی بازرس یا بازرسان شرکت قرار گرفته و آنها نظر کارشناسی خود را از طریق گزارش به اطلاع مجمع عمومی می رسانند. تصمیم مقتضی مجمع عمومی فوق العاده پس از استماع گزارش بازرس یا بازرسان اتخاذ می گردد.
در مقالات قبل نحوه افزایش سرمایه شرکت را توضیف کردیم و در این قسمت کاهش سرمایه شرکت را مورد بررسی قرار می دهیم.
با وجود اینکه سرمایه شرکت به عنوان تضمین طلب طلبکاران از شرکت قلمداد می شود و از این رو شرکا قادر به برداشت از آن نمی باشند ولی تقلیل سرمایه شرکت تا مقدار حداقل در اساسنامه شرکت در نظر گرفته شده است از این طریق می توان با برداشت، سرمایه اولیه شرکت را تقلیل داد. تقلیل سرمایه شرکت به کمتر از یک دهم آن غیر ممکن می باشد (ماده 222 قانون تجارت). کاهش سرمایه در صورتی موثر و مفید واقع می گردد که شرکت بخاطر ضرر و زیان در شرایط نامطلوبی قرار گرفته باشد.
تقسیم سود شرکت میان شرکا مادامی غیر ممکن است که شرکت بخاطر ضرر و زیان، بخشی از سرمایه اش را از دست داده باشد و این زیان جبران نشده باشد. هیات مدیره در صورت بروز شرایط کاهش سرمایه اعم از اختیاری و اجباری، باید پیشنهاد کاهش سرمایه را به همراه علت منطقی این کاهش ، حداقل 45 روز قبل از برگزاری مجمع عمومی فوق العاده ، به بازرس یا بازرسان ارائه نماید، بازرسان با بررسی پیشنهاد هیات مدیره ، نظر خود را طیِ گزارشی به اطلاع مجمع عمومی فوق العاده می رسانند. تصمیم مناسب و مقتضی توسط مجمع و پس از استماع گزارش بازرس اتخاذ می شود.
کاهش اختیاری سرمایه در مواردی اتخاذ می گردد که مجمع عمومی فوق العاده شرکت پس از استماع پیشنهاد هیات مدیره و تحت شرایط زیرتصمیم به تقلیل سرمایه شرکت به شکل اختیاری بگیرد :
الف- بر اثر کاهش سرمایه، خدشه ای به تساوی حقوق صاحبان سهام وارد نشود.
ب- سرمایه شرکت به کمتر از مقدار مشخص شده در قانون ( پنج میلیون ریال ) تقلیل نیابد. تنها با استفاده از یک روش می توان سرمایه را به روش اختیاری کاهش داد بدین صورت که: بهای اسمی سهام به نسبت متساوی کاهش یافته و مبلغ کاهش یافته هر سهم به صاحب آن مسترد گردد.
متعاقب ماده 141 لایحه قانونی، درصورتی که دست کم نیمی از سرمایه شرکت بواسطه ضرر و زیان های وارده ، از دست برود، وظیفه هیات مدیره این است که فورا مجمع عمومی فوق العاده صاحبان سهام را برگزار نماید تا موضوع انحلال یا ابقای شرکت را مورد بررسی قرار دهند و در صورت عدم موافقت مجمع مذکور جهت انحلال شرکت، کاهش سرمایه به مبلغ سرمایه موجود امکان پذیر خواهد بود که به این نوع کاهش سرمایه شرکت ، کاهش اجباری اطلاق می شود. در تبصره ماده 189 لایحه قانونی، قانون گذار به دو روش کاهش اجباری سرمایه را پیش بینی کرده است که عبارتنداز : طریق کاهش تعداد سهام و از طریق کاهش مبلغ اسمی سهام .
